Monday, May 2, 2011

ილია და ქართული ენა

                                                             * * * * * * * *


qarTuli ena erTi ZiriTadi saliteraturo enaTagania, romelic misi ganviTarebis yvela safexurze ZiriTadi enaa xalxisa, umaRlesi forma enisa, _ romelsac emorCilebian dialeqtebi, rogorc dabali formebi. (p. ingoroyva) ganviTarebis yvela safexurze misTvis damaxasiaTebelia xalxuroba. amitomac Zveli qarTuli literaturis TxuTmetsaukunovani Zeglebic TiTqmis daubrkoleblad gasagebia Tanamedrove mkiTxvelisaTvis.
es, ra Tqma unda, ar niSnavs imas, rom ena ar  Secvlila. qarTulma enam gaiara ganviTarebis bunebrivi procesi da literaturis mkvlevarni am procesSi sam etaps gamoyofen: Zvels, saSualos da axals.
axali qarTuli saliteraturo enis Camoyalibeba XVII s-is bolos iwyeba, Tumca XVIII s-is II naxevarSi anton kaTalikozis skolam Secvala bevri ram enis struqturaSi: pirvel rigSi man daaSora ena xalxurobas; agreTve daakanona rTuli orTografia, gadmoitana xucuridan mxedrul anbanSi zedmeti asoebi, romlebic Tavidan ar iyo da, axalic ki Semoitana.
axali qarTuli enis bunebriv ganviTarebas gansakuTrebiT safrTxe Seeqmna XIX s-Si, rodesac rusulma koloniurma politikam waarTva qarTul enas saxelmwifo enis statusi. ruseTSi ganaTleba miRebul qarTvelebs da aq Camosaxlebul ucxotomelebs metyvelebaSi SemoaqvT ucxo, araqarTuli sityvebi da stili. SeizRuda qarTuli literaturis asparezic.
mZime memkvidreoba daxvda ilia WavWavaZes da masTan erTad 60-ianelebs. maT Tavis Tavze aiRes Zalian mZime pasuxismgebloba _ qarTuli enis reforma. amas didad Seuwyo xeli qarTuli Jurnal-gazeTebis gamosvlam. swored am gazeTebis furclebze iSleboda polemika qarTuli enis sakiTxebze. gansakuTrebiT TavgamodebiT ibrZoda ilia WavWavaZe. yovel im saqmeSi, rac qarTuli enis ganviTarebas emsaxureboda, ilia WavWavaZes centralur figurad vxedavT.
gaocebas iwvevs ilia WavWavaZis werilebi, sadac mowinaaRmdegeT moTminebiT da logikurad uxsnis im nabijebis marTebulobas, romlebic man gadadga enis ganviTarebis gzaze. nawarmoebis ena unda yofiliyo martivi da yvelasaTvis gasagebi, rom masSi Cadebuli azri mkiTxvelamde misuliyo. diax, martivi da ara Raribi!
ilias msjelobaTa Sinaarsi erovnuli, mSobliuri viTarebiT iyo gansazRvruli. ”enas kanons TviTve ena aZlevs da ara Teoretika” – werda ilia.
iliam amoiRo xmarebidan Zveli asoebi im motiviT, rom cocxal metyvelebaSi aRar moipoveboda maTi Sesatyvisi bgera.
“xSirad iqneba, rom kanonebi, erT dros saWironi, sxva dros uvargisni arian xolme; amitomac axali ena Zvels enas ara hgavs, rogorc axali kaci Zvels kacsa... iqneba marTla-da „u“-s da „v“-s Soris uwin raime gansxvaveba yofila gamoTqmaSi, magram exla ,Cemis fiqriT, ar aris gansxvaveba... da Tu xedavs vinme, is anbanT TeoretikiT ki nu cdilobs damtkicebas, aramed yuradReba miaqcios dakvirvebiT xalxis sityvis gamoTqmasa, xalxis enaSi monaxos fakti.”-werda ilia.
enis xalxurobisTvis brZolaSi ilia traqtatebs ki ar werda, aramed xalxis gonebrivi moqnilobis nayofi, maTi sxarti gamoTqmebi pirdapir gadmohqonda Tavis SemoqmedebaSi da Semdeg polemikaSi icavda maTi arsebobis uflebas. ilias teqstebSi mocemulia upretenzio da Ronieri xalxuri frazebi, rac azris lakonurad gadmocemasa da aRqmis gadvilebas ganapirobebs. ai magaliTad:

          “mxeci ram iyo Cveni batoni,
           erTi ajami, gulqva, regveni...”   
                                    (“kako yaCaRi”)
aq sul sami sityviT aris daxasiaTebuli personaJi, magram savsebiT srulyofil portrets vxedavT!
an kidev:
 “feri kargi hqonda, xorci ukeTesi, sma-Wama da Zili xom-raRa.”
                                        (“kacia-adamiani”)
   meti rom aRaraferi eTqva ilias luarsabis Sesaxeb, CvenTvis am erT frazaSi Caetia misi garagnuli saxec, cxoverebis wesic da saxlis interieric ki.
kidev gasaocari suraTi “oTaraanT qvrividan”:
“dadumda, Sedga yvela da marto deda-Svilobis sacodaoba-Ra Tavis didebuli zariT hRaRadebda uTqmelad, utyvad, xmaamouReblad.”
aq arc erTi iq mdgomis saxe an mdgomareoba an sityvebi ar aris aRwerili. es aris erTi didi da genialuri mxatvruli tilo, romelic ganmartebas ki ara, mowiwebasa da TanagrZnobas moiTxovs da mkiTxvelic uneburad imSralebs cremlebs.
xalxuri sityvis Zala, ra Tqma unda, yvelas ar esmoda da anton kaTalikozis sqolastikuri skolis poziciebidan xelCarTuli brZolac ki gaumarTes ilias maSindeli presis furlebze. ilia TavgamodebiT da Zalian damajereblad icavda axal qarTul stils: ”saxeli arsebiTi rom brunvaSia, mis zemoT mdgari, mis zed Sesruli da nacvalsaxeli SeiZleba rom brunvaSi ar iyvnen, radgan erTi da igive marcvlis ganmeoreba zedized ar aris sasiamovnio sasmeni.”
ilia ebrZoda enaSi gaumarTleblad SemoWril ucxo sityvebs,magram amave dros xmalamoRebuli icavda zogierT iseT neologizms, romelic drom moitana da xmarebaSi unda Semosuliyo: ”kritika”, ”originali”, “sentimentaluri” da sxvani. 
“eg, marTalia, qarTuli sityvebi ar aris, magram mTeli kacobrioba ki xmarobs. yovel xalxsa, cotaoden ganviTarebuls da fexSedgmuls evropis ganaTlebaSi, Semoutania da miuRia eg sityvebi, rogorc Tavis RviZli enis leqsni. maSasadame arc CvenTvis aris dasaZraxi, rom Cvenc vixmaroT.”
    iliam bevri axali sityva SesZina qarTul literaturas. ilia meunargias cnobiT, ”sulTa swrafva” da “TvalTa xedvis isari” pirvelad iliam ixmara Tavis nawarmoebSi. garda amisa ilia, rogorc redaqtori, Tavis gazeTSi sxvaTa werilebs ase asworebda: “viReb” nacvlad “vRebulob”, ”amgvarad” nacvlad “amnairad”. ilias damkvidrebulia sityvebi: “nakvesi”, ”damakvirdi”, ”sra-sasaxle”, “mimarTuleba”, ”Sinaarsi”, ”liandagi”,  uReltexili” da sxva.
iyo iseTi sityvebic, romelTa Semotanac scada, magram qarTulma sazogadoebam, qarTulma enam ver miiRo. mag.: “mebrve”, rac Seicvala sulxan-sabaseuli sityviT “da misTanaTa”. ver damkvidrda  genioseburi”, “socialeburi”, “administrateburi”, “dramateburi” da sxva _ “geniosuris”,  socialuris”, “administraciulis,”  dramatulis  magier.
ilias sayvedurobdnen axali sityvebis Seqmnas. magram TviTilia am sityvebs qarTuli bunebidan iRebda da ambobda: ena TviTon warmoqmnis sityvebs da, rasac ver miiRebs, Tavadve moikveTso.
uamravi xumroba da nakvesi SemorCa dRemde, sadac serizul braldebebs an miuRebel SemoTavazebebs QarTuli enis sakiTxSi ilia Taviseburi iumoriTa da saocari maxvilgonierebiT pasuxobda.
dausruleblad SeiZleba am Temaze saubari, magram davsvam mravalwertils da davasruleb vladimer alfeniZis sityvebiT:
erTxel erTma kolxma moxucma miTxra arqeopolisis _ cixe-gojis galavanSi: ilia “cixe-simagresac” niSnavso TargmanSi.
ilia WavWavaZe _ diaxac qarTveli eris auRebeli cixe-simagrea.
nurc moSlia libo da fuZe saqarTvelos cixe-simagreebs.
dae, mRerodes qarTuli miwa maTs maradiul sagalobels!”























Thursday, April 28, 2011


                                              გ ი ლ ო ც ა ვ ! ! !

"საყურე" ნ. ბარათაშვილი

ვითა პეპელა არხევს ნელ–ნელა,

 სპეტაკ შროშანას ლამაზად ახრილს,  

ასე საყურე,

უცხო საყურე,

ეთამაშება თავისსა აჩრდილს...